Zapewne wyposażenie domowego laboratorium w odczynniki jest najtrudniejszą, po zdobyciu odpowiedniego szkła, sprawą - przynajmniej dla laika. Jednak nie należy załamywać rąk - są sposoby, dzięki którym można zdobyć każdy potrzebny odczynnik. Zanim jednak kupisz, porównaj ceny z różnych źródeł, bo może się okazać, że za cenę 1 kg związku kupionego w jednym miejscu w innym miałbyś go 10 kg (ceny aż tak się różnią!).

Poniżej znajduje się alfabetyczna lista odczynników i możliwe sposoby ich zdobycia. Jeśli odczynnik nie jest wymieniony - oznacza to że najprawdopodobniej można go kupić tylko w sklepie chemicznym lub na forum.

Informacje o kupowaniu odczynników - patrz koniec artykułu.

• Aceton (CH₃)₂CO - Do kupienia w dość dobrej czystości w sklepach farbiarskich i budowlanych. Zalecam ostrożność z produktem firmy Dragon (rozpuszczalnik acetonowy) gdyż niektórzy mówią że jest nieprzydatny do celów MW (ANFO itp.). Możliwe że trzeba go wysuszyć np. chlorkie wapnia. W większości sklepów trzeba na niego podpisywać różne oświadczenia (bez paniki, to tylko biurokracja). Na forum kupimy bez problemów.
• Amonu azotan NH₄NO₃ - Do kupienia w sklepie ogrodniczym jako nawóz saletra amonowa. Cena jest bardzo niska, rzędu 2-4 zł za kilogram. Zazwyczaj zawiera pewne ilości azotanu magnezu, które można usunąć przez rekrystalizację.
• Amonu siarczan (NH₄)₂SO₄ - do nabycia w sklepie ogrodniczym jako nawóz.
• Celuloza (C₆H₁₀O₅)_n - jest nią czysta bawełna, najlepiej stosować waciki bawełniane do demakijażu (do kupienia w sklepach z kosmetykami) ze względu na ich lepszą spoistość, choć może być wata opatrunkowa z apteki. Wata wiskozowa czasem daje dziwne efekty przy otrzymywaniu nitrocelulozy.
• Cynku tlenek ZnO - biel cynkowa, szukaj w sklepie z farbami, zawiera go również zazwyczaj farba biel cynkowa. Jako odczynnik dość tani.
• Etanol C₂H₅OH - jeśli nie wiesz gdzie to kupić, to nie jesteś prawdziwym Polakiem ;-). Do wielu celów można użyć denaturat, który znajdziesz w supermarkecie lub sklepie budowlanym. Do ekstrakcji nadaje się denaturat przepuszczony przez węgiel aktywny (aby usunąć barwnik). Można do tego celu użyć także "dzbankowego" filtru do wody (do kupienia w każdym supermarkecie).
• Fosfor P - Zawiera go masa do pocierania na zapałkach, najwięcej jej mają pudełka od dużych zapałek tzw. kominkowych lub grillowych, które można znaleźć w supermarkecie. Niestety odzyskiwanie z nich fosforu może nawet najbardziej cierpliwego doprowadzić do szału, także znacznie lepiej jest go kupić w sklepie chemicznym lub na forum.
• Gliceryna C₃H₅(OH)₃ - Do kupienia w aptece, cena ok. 2 zł za 50 ml. W większych ilościach - sklep chemiczny lub forum.
• Glikol etylenowy C₂H₄(OH)₂ - jest głównym składnikiem niektórych płynów do chłodnic samochodowych, z których można go wydestylować bądź w niektórych przypadkach użyć bezpośrednio. Lepiej jednak kupić go na forum - nieporównywalnie lepsza czystość.
• Glin - można niekiedy kupić w formie pyłu w sklepach z farbami, no i oczywiście jako folię aluminiową. Do redukcji amalgamatem glinu lepiej kupić folię o zwiększonej grubości, gdyż inaczej reakcja będzie zbyt szybka. W glin w formie pyłu najlepiej zaopatrzyć się na forum.
• Glukoza - można ją kupić w aptece lub w sklepie spożywczym jako alternatywny słodzik. Czasem pod nazwą cukier gronowy.
• Jod I₂ - najlepiej na forum. Bardzo rozcieńczone (kilka %) roztwory jodu w alkoholu bądź wodnym roztworze jodku potasu są znane jako jodyna, do kupienia w aptece. Czysty jod można otrzymać przez ekstrakcję (z I₂/KI w wodzie) lub odparowanie rozpuszczalnika (jod w alkoholu).
• Krzemu tlenek SiO₂ - dobrze oczyszczony i wymyty piasek kwarcowy to prawie czysty tlenek krzemu.
• Krzemu węglik SiC - karborund, z tego zrobione są np. tarcze ścierne do szlifierek. Najlepiej nadaje się na dysze rakiet ponieważ może pracować w gorącym środowisku o silnie utleniających właściwościach. Tarcze takie kupisz w hipermarketach budowlanych.
• Kwas borowy H₃BO₃ - niewielkie ilości można kupić w aptece. Czasem występuje pod nazwą kwas borny. Większe ilości najlepiej kupić w POCh.
• Kwas cytrynowy - W sklepie spożywczym jako kwasek cytrynowy. Większe ilości na forum lub w POCh.
• Kwas octowy CH₃COOH - Roztworem 4-10% tego kwasu jest ocet. Oprócz tego kwas 80% i bezwodny ma POCh za niewielką cenę, lecz mogą być problemy z zakupem na osobę prywatną.
• Kwas salicylowy - zawiera go spirytus salicylowy w ilości ok. 3%, trzeba oddestylować etanol.
• Kwas siarkowy H₂SO₄ - Do kupienia na stacjach benzynowych i w sklepach z częściami jako elektrolit do akumulatorów, jednak do większości celów trzeba będzie go zatężyć. Ponadto jest bardzo zanieczyszczony różnymi domieszkami. Pozostają dwie opcje: kupić na forum (ale wtedy trzeba zapłacić za przesyłkę kurierską ok. 30 zł) bądź w POCh (ale trzeba wypisywać oświadczenia). Wybór należy do Ciebie.
• Mocznik CO(NH₂)₂ - w miarę często używany nawóz ze względu na dużą zawartość azotu. Do kupienia w sklepie ogrodniczym.
• Potasu azotan KNO₃ - Kiedyś można było nabyć jako saletrę do peklowania mięs. Obecnie do nabycia po niskich cenach (5-7 zł/kg) w dobrych sklepach rolniczych i ogrodniczych (nie kwiaciarniach) pod nazwą saletra potasowa - używa się jej do wzbogacania glebę w potas i azot. Lepiej andaje się techniczna saleta potasowa - do kupienia m. in. na forum po cenie ok. 5 zł/kg.
• Potasu chlorek KCl - jest to sól potasowa ze sklepu ogrodniczego, niestety jest bardzo zanieczyszczona, więc trzeba ją frakcyjnie krystalizować.
• Potasu krzemian K₂SiO₃ - patrz Sodu krzemian, z tym że powinno być to szkło wodne potasowe.
• Potasu nadmanganian KMnO₄ - Małe ilości nabędziesz w aptece, jest używany jako środek silnie dezynfekujący. Większe rzecz jasna na forum (cena kilkadziesiąt razy niższa niż w aptece).
• Sacharoza C₁₂H₂₂O₁₁ - cukier spożywczy. Często (zwłaszcza do mieszanek pirotechnicznych) przydatny jest cukier puder. Niestety ostatnio z powodu wejścia Polski do Unii bardzo zdrożał.
• Siarka S - mniej popularny nawóz oraz środek do dezynsekcji szklarni, można niekiedy kupić w dobrych sklepach ogrodniczych za cenę kilku-kilkunastu zł za kilogram. Na forum można dostać w postaci pyłu od 5 zł/kg.
• Sodu chlorek NaCl - zwykła sól kuchenna, do nabycia w spożywczaku. Do pewnych celów potrzebna jest sól niejodowana, którą można kupić w dużych workach w supermarkecie.
• Sodu krzemian Na₂SiO₃ - jego wodny roztwór to szkło wodne, które można kupić w sklepie budowlanym. Lepsze jest to w butelkach, bo to w baniakach często jest zanieczyszczone drobinami węgla drzewnego. Szkło wodne potasowe zawiera krzemian potasu (rzadko dostępne).
• Sodu nadwęglan 2 Na₂CO₃ · 3 H₂O₂ - w ilości 30-40% znajduje się w proszkach do wybielania typu Vanish Oxi-Action.
• Sodu podchloryn NaOCl - zawierają go środki do czyszczenia, sprawę wyjaśnia opakowanie. Zazwyczaj występuje w stężeniu 4%. Można użyć najtańszego wybielacza lub tzw. bielinki.
• Sodu węglan Na₂CO₃ - uzyskuje się go domowym soposobem przez wyprażenie wodorowęglanu sodu na patelni.
• Sodu wodorotlenek NaOH - zawiera, a właściwie jest nim część środków od udrażniania rur. Te, które go zawierają występują pod postacią granulek bądź płatków. Sprawę zawsze wyjaśnia etykieta. Nie używaj środków z aktywatorem aluminiowym - można wylecieć w powietrze, gdyż przy rozpuszczaniu ich w wodzie wydziela się wodór. Oprócz tego oczywiście forum i sklepy chemiczne, jest tani - do 6-10 zł/kg.
• Sodu wodorowęglan NaHCO₃ - soda oczyszczona, którą możesz nabyć w sklepie spożywczym (choć nie każdym). Najtaniej wychodzi w Leader Price, 80g torebka kosztuje tam 35 groszy co daje 4,38 zł/kg.
• Srebra azotan AgNO₃ - Możliwy do kupienia w aptece pod nazwą lapis, jednak jest to mieszanina azotanu srebra (około 33%) i azotanu potasu, więc nadaje się głównie do srebrzenia. Jako odczynnik - w POCh i na forum.
• Środki powierzchniowo czynne - są to składniki różnych artykułów chemii gospodarstwa domowego. Polecam produkty z serii Stain Devils (małe niebieskie buteleczki) ponieważ w pełni wiadomo co się w nich znajduje (skład z tyłu opakowania), ponadto mają duże stężenie środków powierzchniowo czynnych. Wadą jest ich dość duża cena i niezbyt szeroka dostępność.
• Tytanu tlenek TiO₂ - biel tytanowa. Powinno dać się ją kupić w sklepach z farbami, jeśli nie - można odzyskać z farby o nazwie biel tytanowa. Jako odczynnik jest bardzo dorgi, lepiej więc poszukać w czystości technicznej.
• Urotropina C₆H₁₂N₄ - jako domieszka zawarta jest w paliwie turystycznym, w większych ilościach występuje w tabletkach rozgrzewających (trudne do znalezienia). Bardzo dobre źródło to forum, czasem można znaleźć po cenie poniżej 20 zł/kg. Można także zsyntetyzować z formaldehydu i amoniaku.
• Wapnia azotan Ca(NO₃)₂ - do nabycia w sklepie ogrodniczym jako nawóz saletra wapniowa. 4-8 zł/kg.
• Wapnia cyjanamid CaCN₂ - można niekiedy kupić w sklepie ogrodniczym jako nawóz azotniak.
• Wapnia fosforan Ca₃(PO₄)₂ - można kupić w sklepie ogrodniczym jako nawóz Superfosfat lub poprzez prażenie starych kości zwierzęcych (nie polecam).
• Wapnia tlenek CaO - wapno palone, do kupienia w każdym sklepie z materiałami budowalnymi.
• Wapnia węglan CaCO₃ - jest to najzwyklejsza kreda szkolna. Powinieneś ją znaleźć w supermarkecie, a jeśli jeszcze się uczysz to możesz zapytać się woźnych gdzie kupują. Niestety ostatnio w kredach jest coś innego co nie reaguje z kwasem (być może krzemian albo siarczan wapnia).
• Wapnia wodorotlenek Ca(OH)₂ - wapno gaszone, do kupienia w każdym sklepie z materiałami budowlanymi. Można zrobić przez zalanie wodą wapna palonego.
• Węgiel C - węgiel drzewny do grilla, który można kupić prawie wszędzie, średnio nadaje się do prochu i ogólnie do zastosowań pirotechnicznych, poza mieszaninami iskrzącymi. Najlepiej zrobić go samemu - zobacz ten artykuł. Całkiem dobry jest też węgiel aktywny do filtrów z wodą, który można kupić na Allegro lub w sklepach z artykułami sanitarnymi.
• Wodoru nadtlenek H₂O₂ - roztwór 3% to woda utleniona z apteki, da się ją zatężyć przez wymrażanie wody do 62%. Roztwór 30% to perhydrol, który można kupić w niektórych hipermarketach budowlanych, na forum lub w POCh. Kupuj czystość FP, jest ok. 2x tańsza od czystości cz. Można także niekiedy kupić w dobrym sklepie fryzjerskim, jednak czystość może być nienajlepsza (może zawierać różne dodatki chroniące włosy).
• Wodór H₂ - otrzymywanie wodoru przez rozpuszczanie metali aktywnych w kwasach jest barbarzyństwem. Znacznie lepiej jest zmieszać wodny roztwór "Kreta" (NaOH) z pociętą folią aluminiową.
• Żelaza (II) i (III) tlenek Fe₃O₄ - Inaczej magnetyt. Tylko na forum, inne źródła są nieporównywanie droższe lub wymagają dużo pracy.
• Żelaza (III) tlenek Fe₂O₃ - Czerwień żelazowa, można czasem znaleźć w sklepie z farbami. Kupno jako odczynnik jest mało opłacalne ze względu na znacznie większą niż potrzebna czystość.

Zakupy w sklepie chemicznym

Kupowanie odczynników w miejscach gdzie są one oferowane właśnie jako odczynniki obrosło już swego rodzaju legendą: wszystko mogą kupować tylko szkoły i uniwersytety. To nieprawda. W ostatnich latach (2001-2003) wprowadzono nowe, dość liberalne prawo w tym zakresie (chociaż nadal dalekie jest ono od ideału, ale to jest dyskusja na forum). Przy kupnie obowiązują następujące zasady:

• Substancje mogące służyć jako prekursory do produkcji biopaliw - zakup tylko na fakturę VAT na dowolną osobę pełnoletnią posiadającą NIP lub instytucję oraz podanie w oświadczeniu następujących informacji: kupującego, ilości zakupionego produktu oraz celu jego zakupu
• Substancje żrące (z przypisanym zwrotem ryzyka R35) bądź bardzo toksyczne (opatrzone znakiem T+) - zakup tylko na fakturę VAT na dowolną instytucję bądź osobę prowadzącą działalność gospodarczą
• Pozostałe substancje - zakup na fakturę VAT bądź paragon (jak w zwykłym sklepie)

Do pierwszej grupy należy m. in. kwas siarkowy, kwas solny, eter dietylowy, niektóre estry. Do drugiej grupy należy np. kwas octowy lodowaty, kwas azotowy, wodorotlenek sodu, metanol, azydek sodu. Do grupy trzeciej należy np. woda odmineralizowana, chlorek potasu, fenoloftaleina, chlorek miedzi, chlorek wapnia, azotan potasu, prawdopodobnie również bezwodnik octowy (niestety nie sprawdzałem) i wiele innych. Oświadczenie wymagane przy zakupie substancji z pierwszej grupy nie służy do tego, by kontrolować piromanów, młodych chemików czy szalonych naukowców. W styczniu 2004 rząd wprowadził akcyzę na komponenty do biopaliw i każdy odczynnik kupowany w celu syntezy biopaliw jest obłożony dodatkowym podatkiem. Nie tyczy się to odczynników z tej grupy kupowanych w innych celach. Odnośnie grupy drugiej - zakup tych substancji jest dozwolony do celów naukowych oraz w celu prowadzenie badań w tym zakresie. W praktyce zasady kupowania zależą od interpretacji rozporządzenia przez dany sklep, więc może się to różnić.

Podstawą prawną obrotu związkami chemicznymi są następujące akty prawne:

• Ustawa z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych
• Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Opieki Społecznej z dnia 17 kwietnia 2003 r. w sprawie ograniczeń, zakazów i warunków obrotu lub stosowania substancji i preparatów niebezpiecznych

Istnieją również inne akty prawne na ten temat. Dla szerszych wyjaśnień sprawdź Internetowy System Informacji Prawnej, który znajduje się na stronie: isip.sejm.gov.pl

Kupowanie w sklepach chemicznych, zwłaszcza w biurach lub przedstawicielstwach, może być nieco stresujące, ale na 100% nie będą cię ścigać za to, że spróbujesz kupić coś, czego prawo ci zabrania - chociaż w zasadzie nie ma takich środków, które mógłbyś znaleźć w sklepie, a które mogłyby nabywać tylko konkretne instytucje.

Inne źródła

Jeśli najbliższy sklep chemiczny jest daleko, a ze znalezieniem niektórych produktów masz problemy, zawsze pozostaje bardzo dobra opcja jaką jest kupowanie przez Internet. W tej sprawie musisz się dogadać z kimś z naszego forum, część osób sprzedaje na nim odczynniki kupowane prosto od hurtowni lub wręcz reprezentuje hurtownię. Odczynniki takie są znacznie tańsze od tych kupionych w sklepach. Możesz też wysłać zamówienie do odpowiedniej firmy. Osobiście zawsze wybieram ten sposób zakupu, ponieważ ostatnio udało mi się załatwić potrzebne mi odczynniki po jednej czwartej ceny sklepowej (!!!). Wadą jest to, że niektóre sprzedawane odczynniki mogą być formalnie przeterminowane, co jednak nie powoduje że gorzej się sprawują - dotyczy to wyłącznie odczynników trwałych, które nie rozkładają się samoistnie. Przed postawieniem ich na półce w szkolnej pracowni trzeba z nich oderwać datę ważności (tak, to jest głupie) oraz nalepić nalepki ze zwrotami R i S oraz znaki ostrzegawcze (piktogramy). Informacje te można znaleźć na stronach producentów.

Co dziwne, pojęcie daty ważności odczynnika istnieje tylko w Polsce, ponieważ na zagranicznych butelkach z odczynnikami nigdy nie widziałem czegoś takiego. Moim zdaniem firmy, które przyjmują do "utylizacji" takie "przeterminowane" odczynniki przepakowują je w nowe opakowania i sprzedają ponownie. W przypadku kupowania w sieci trzeba dodatkowo zapłacić koszty przesyłki, ale w zamian dostaniemy nasze zamówienie bezpośrednio do domu.

Cennik Poczty Polskiej znajdziesz na stronie: www.poczta-polska.pl

Jeśli nie da się poszukiwanego związku kupić, będziesz musiał go samodzielnie zsyntetyzować. Przepisy można znaleźć przede wszystkim w Internecie oraz w preparatykach. Pierwszymi miejscami, w których powinieneś szukać, są ksiązki typu "Preparatyka organiczna" Vogla, "Preparatyka nieorganiczna" Supniewskiego i tym podobne. Stare podręczniki (co nie znaczy przeterminowane!) kupisz bez trudu z drugiej ręki na Allegro.

Artykuł napisał:

Tweenk